BIOS چیست؟ آشنایی با تنظیمات و آپدیت آن

در حافظه ROM مادربورد سه قسمت یا سه برنامه مختلف ذخیره شده است که عبارتند از:

• BIOS
•  Setup
• POST

این سه برنامه در یک  تراشه ذخیره شده اند، هنگامی که سیستم را روشن می کنید. برنامه post یا Power On Self Test اجرا می شود و زمانی که کامپیوتر روشن است و حافظه درگیر محاسبات است. POST وظیفه شارژ و پشتیبانی حافظه را بر عهده دارد، تشخیص نوع سخت افزارها و بررسی جهت مشکل داشتن آنها و ارسال یک بوق به Buzzer به عهده این قسمت از تراشه می باشد.

برنامه setup همان قسمتی است که با فشردن کلیدی مانند DEL یا F_۲ وارد می‌شوید که این قسمت وظیفه تنظیمات و پیکربندی مادربرد را بر عهده دارد. پس با این احتساب میتوان گفت به روز رسانی BIOS به معنی ارتقاء برنامه های ذخیره شده در حافظه ROM مادربرد می باشد و با آپدیت آن شما هر سه برنامه فوق الذکر را ارتقاء می‌دهید.

BIOS چیست؟

BIOS مخفف عبارت Basic Input Output System برنامه ای است که ریزپردازنده کامپیوتر برای راه اندازی سیستم کامپیوتر بعد از روشن شدن از آن استفاده می کند. همچنین جریان داده بین سیستم عامل کامپیوتر (OS) و دستگاه های متصل شده مانند هارد دیسک، آداپتور ویدئو، صفحه کلید، ماوس و چاپگر را مدیریت می‌کند. به عبارت دیگر بدون BIOS سیستم عامل اجرا نمی شود.

تاریخچه بایوس

اصطلاح BIOS نخستین بار در سال ۱۹۷۵ توسط دانشمند آمریکایی به نام ary kildall مطرح شد. BIOS در سال ۱۹۸۱ در اولین کامپیوتر شخصی IBM قرار داده شد و سپس در سال های بعد فراگیر و در سایر کامپیوترها نیز گنجانده شد و تا مدت ها به عنوان قطعه ای جدایی ناپذیر از کامپیوتر شناخته می شد. البته امروزه بایوس به علت محبوبیت فناوری جدیدی به نام UEFI کاهش یافته است. از سال ۲۰۲۰ رسما UEFI یا Unified Extensible Firmware Interface جایگزین BIOS شده است.

وظایف و کاربرد BIOS

کاربرد اصلی BIOS این است که به عنوان یک واسطه بین سیستم عامل ها و سخت افزاری که روی آن اجرا می‌شود عمل کند. BIOS از نظر تئوری همیشه واسطه بین ریزپردازنده و اطلاعات کنترل دستگاه ورودی/خروجی و جریان داده است.

• بایوس ورودی و خروجی سیستم را کنترل میکند.
• بایوس سخت افزار شما را مقداردهی اولیه می کند.
• شناسایی، تست سریع و گزارش صحت تمامی سخت افزار اصلی دستگاه را پیش از لود شدن سیستم عامل بر عهده دارد.
• بایوس بررسی می کند که آیا رم کار می کند یا نه.
• بعد از بررسی رم و پردازنده، بایوس دستگاه های وصل شده به کامپیوتر را بررسی می کند.
• تمام لوازم جانبی از جمله صفحه کلید و ماوس شناسایی می شود و بعد بایوس گزینه های بوت را بررسی می‌کند.
• گزینه های بوت به صورت پیکربندی های متوالی که در بایوس خود دارید بررسی می شود: بوت از سی دی رام، بوت از هارد، بوت از LAN و غیره.
• بوت استرپ های دستگاه بررسی می شوند.
• جریان داده بین سیستم عامل رایانه (سیستم عامل) و دستگاه های متصل را مدیریت می کند.

BIOS چگونه کار می کند؟

بایوس نوعی فریم ویر است که روی تراشه مادربرد ارائه می شود. در مقابل، بر روی سیستم‌عاملی مانند ویندوز یا iOS می‌تواند توسط سازنده از قبل نصب شود یا توسط کاربر نصب شود. بایوس برنامه‌ای است که روی یک تراشه حافظه فقط خواندنی قابل برنامه‌ریزی (EPROM) قابل دسترس است. 

هنگامی که BIOS یک کامپیوتر را بوت می کند، ابتدا تعیین می کند که آیا همه پیوست های لازم در جای خود قرار دارند یا خیر. هر قطعه سخت افزاری حاوی فایل هایی که کامپیوتر برای راه اندازی نیاز دارد، دستگاه بوت نامیده می شود. پس از آزمایش و اطمینان از عملکرد دستگاه های بوت، BIOS سیستم عامل یا بخش های کلیدی آن را از یک هارد دیسک، در حافظه دسترسی تصادفی کامپیوتر (RAM) بارگذاری می کند.

BIOS بلافاصله پس از روشن شدن کامپیوتر سخت افزار کامپیوتر را شناسایی، پیکربندی، تست و به سیستم عامل متصل می کند. ترکیبی از این مراحل فرآیند بوت نامیده می شود.

امنیت بایوس

امنیت BIOS یک جزء تا حدی نادیده گرفته شده در امنیت سایبری است. با این حال، همچنان باید مدیریت شود تا هکرها از اجرای کدهای مخرب بر روی سیستم عامل جلوگیری کنند. گروه امنیتی Cylance، در سال ۲۰۱۷، نشان داد که چگونه نقص‌های امنیتی بایوس می‌تواند برنامه‌های باج‌افزار را در UEFI مادربرد فعال کند و از آسیب‌پذیری‌های بایوس رایانه شخصی دیگر سوء استفاده کند.

نکته۱ 

در برخی از مادربردها، دو چیپ بایوس قرار داده می‌شود که یکی از چیپ ها به عنوان چیپ اصلی یا Main BIOS و دیگری به عنوان چیپ پشتیبان یا Backup BIOS است. بدین ترتیب تنظیمات بایوس اصلی اگر به هر دلیلی پاک شود، بایوس پشتیبانی در مدار قرار خواهد گرفت و فرمان اجرای سخت افزار را خواهند  داد.توجه داشته باشید که یکی از علل خرابی مادربرد، پاک شدن یا از دست رفتن بخشی از اطلاعات حافظه‌ بایوس است، از این رو همیشه از صحت قطعه سخت افزاری اطمینان کسب کنید.

نکته ۲ 

وقتی که شما کامپیوتر خود را روشن میکنید، بایوس اولین چیزی است که بارگذاری می شود. قبل از اینکه سیستم عامل شما از هارددیسک یا دستگاه های دیگر بارگذاری شود.

روش تشخیص ورژن BIOS  

 برای دستیابی و فهمیدن ورژن BIOS دو راه وجود دارد:

• دستیابی از طریق منو BOOT: کامپیوتر خود را ریستارت کنید، قبل از نمایش لوگو شرکت سازنده کلید DEL یا در برخی سیستم ها F_۲ را فشار دهید. در هنگام روشن شدن سیستم بعد از نمایش لوگوی شرکت سازنده، پیام های اولیه حاوی ترکیبی از کلیدها و دسترسی مورد نیاز برای ورود به محیط BIOS نمایش داده می‌شود، در برخی از سیستم ها تنها لوگو نمایش داده میشود و هیچ پیامی دیده نمیشود کافیست دکمه Tab یا Esc را بزنید. همچنین از کلید down استفاده کنید تا مشکل رفع شود. توجه کنید کلیدهای دسترسی از سیستمی به سیستم دیگر متفاوت می باشد. حتما به اطلاعات و پیغام هایی که در هنگام بارگذاری سیستم ارائه میشود توجه کنید.
• دستیابی بعد از ورود به سیستم: ابتدا سیستم خود را روشن کنید در قسمت ویندوز وارد All Program شوید در قسمت Accessories، گزینه system tools را انتخاب نمایید و سپس از منو نمایش داده شده بر روی  system information کلیک کنید .

در ستون سمت راست صفحه نمایش داده شده  BIOS  Version/Data را مشاهده می‌کنید.

سازندگان 

• AMI
• Asus
• Foxconn
• Hewlett Packard (HP)
• Ricoh

دانستن سازنده مادربرد مهم است زیرا کاربران ممکن است بخواهند بایوس و درایورهای چیپست خود را به روز کنند، درایورهایی که سیستم عامل را قادر می سازد با سایر دستگاه های موجود در رایانه کار کند. به‌روزرسانی‌های درایور ممکن است عملکرد رایانه را بهبود بخشد یا آسیب‌پذیری‌های امنیتی  BIOS را اصلاح کند. هر سازنده راه منحصر به فردی برای به روز رسانی این درایورها دارد.

روش اپدیت BIOS کامپیوتر 

همانطور که می دانید سناریوهای محاسباتی در حال تغییر هستند و دستگاه های جدیدی هر روزه معرفی می‌شوند. برای اینکه بایوس با این دستگاه های جدید بتواند کار کند شما باید بایوس سیستم خود را آپدیت کنید. اگر کامپیوتر و لپ تاپ شما قادر به شناسایی یک لوازم جانبی جدید نیست به این دلیل است که بایوس نمی‌داند چگونه با آن کار کند. 

ابتدا باید نسخه بایوس خود را بررسی کنید. سپس برای آپدیت بایوس به سایت سازنده مادربرد خود بروید و بررسی کنید که آیا نسخه آپدیتی برای بایوس شما وجود دارد یا خیر. اگر وجود داشت آن را دانلود و اجرا کنید. این فرآیند عموما موجب پاک شدن تمام اطلاعات قبلی موجود در تراشه بایوس و بازنویسی آن با اطلاعات جدید می شود.

هنگام ارتقاء بایوس خود مطمئن شوید که عملیات بکاپ گیری را انجام داده اید زیرا اگر در طول آپدیت بایوس کامپیوتر شما خاموش شود ممکن است بایوس خراب شود و نیاز به تعمیر پیدا کند. درصورتی که سیستم شما با لوازم جانبی به درستی کار می کند نیازی به آپدیت کردن بایوس نیست.